Katalog

İslamcı Dergiler Projesi (İDP), 2013 yılında İLEM (İlmi Etüdler Derneği) tarafından başlatılmış olup, 1908-2010 yılları arasında Türkiye’de yayımlanmış İslamcı dergileri kataloglama ve inceleme hedefiyle yola çıkmıştır. Proje, İslamcılık düşüncesinin Türkiye’deki bir asırlık serüvenini dergiler üzerinden ele alarak, bu düşüncenin üretildiği, tartışıldığı ve gelecek nesillere taşındığı yayınları kayıt altına almayı amaçlamaktadır. İDP, kataloglama, dijitalleştirme, arşivleme, inceleme-araştırma ve sözlü tarih olmak üzere beş ana başlık altında çalışmalarını sürdürmektedir. Bu çalışmaların temel taşı ise kataloglama faaliyetidir.

Kataloglama çalışmaları kapsamında, tespit edilen dergilerin tüm sayıları, belirli bir şablon çerçevesinde indekslenmektedir. İndeksleme sürecinde, dergilerin künye bilgileri ile birlikte yazılar ve görseller dahil tüm içerikleri; tarih, tür, başlık ve yazar bilgileri gibi detaylarla işlenmektedir. Bu veriler, proje için özel olarak geliştirilmiş bir veri tabanına yüklenmekte ve idp.org.tr/katalog-anasayfa adresinden araştırmacıların erişimine sunulmaktadır. Veri tabanı, dergiler ve önde gelen yazarlar hakkında tanıtım metinleri ile ayrıntılı arama ve filtreleme özelliklerine sahip bir arama motoru içermektedir. Böylece araştırmacılar, 1908’den günümüze kadar yayımlanmış İslamcı dergilerin içeriğini kapsamlı bir şekilde inceleyebilmektedir.

Proje kapsamında bugüne kadar, 1908-1960 yılları arasında yayımlanmış 58 derginin 4.389 sayısı ve 1960-1980 yılları arasında yayımlanmış 45 derginin 3.622 sayısı kataloglanarak veri tabanına aktarılmıştır. Hâlihazırda devam eden üçüncü aşamada, 1980 sonrası yayımlanmış 500’ü aşkın derginin 20.000’den fazla sayısı kataloglanmaktadır. Veri tabanını geliştirme çalışmalarıyla, veri giriş altyapısı yenilenmiş ve sürekli güncellenebilir bir yapı oluşturulmuştur. Böylece kataloglanan dergiler süreç içinde peyderpey sisteme yüklenerek kullanıma sunulmaktadır.

İslamcı dergilerin bu şekilde titizlikle kataloglanarak çevrimiçi bir veri tabanı üzerinden erişime açılması, son yüzyıldaki İslamcıların siyasi, iktisadi, sosyal ve kültürel birikimlerini ortaya çıkarma yolunda önemli bir adımdır. Bu çalışma, İslamcılık araştırmalarını teşvik etmekte ve araştırmacıların birincil kaynaklara erişimini kolaylaştırmaktadır.

Proje, 1908-2010 yılları arasındaki İslamcı dergileri üç dönemde ele almıştır: 1908-1960, 1960-1980 ve 1980-2010. 2014-2015 yıllarında yürütülen ilk aşamada, 1960-1980 arasında yayımlanmış 45 dergi kataloglanmıştır. Bu dönemin önceliklendirilmesinin nedeni, hem önceki dönemin özelliklerini yansıtması hem de sonraki dönemin temellerini barındırmasıdır. Ayrıca bu dönemin hakkında en az çalışma yapılmış olması, bu yıllara odaklanılmasını teşvik etmiştir.

2016-2017 yıllarında yürütülen ikinci aşamada, 1908-1980 arasında yayımlanmış 58 dergi kataloglanmıştır. Bu dergilerin önemli bir kısmı Osmanlı Türkçesiyle basılmış olup, içerikleri latinize edilerek veri tabanına aktarılmıştır. 2018 sonunda tamamlanması planlanan üçüncü aşamada ise 1980-2010 yılları arasında yayımlanmış yaklaşık 500 dergi ele alınmaktadır. Bu aşamada, 2010 öncesi başlayıp Aralık 2016’ya kadar devam eden dergiler kapsama alınmış, ancak 2010 sonrası başlayan dergiler proje dışı bırakılmıştır.

Projedeki “İslamcı” kavramı, literatürdeki dar tanımlamaların aksine geniş bir çerçevede yorumlanmıştır. İslam’ı toplumsal alanda duyulur ve yaşanılır kılmayı hedefleyen, siyasi ve sosyal meselelere duyarlı, İslami ilkeler doğrultusunda bir yaşam tarzı ve düzen öneren, belirli topluluklarla sınırlı kalmayıp topluma seslenen ve ümmetçi bir bakış açısına sahip düşünce ağırlıklı yayınlar proje kapsamına alınmıştır. Bu geniş yorum, akademik bir tanımlamadan ziyade projenin sınırlarını belirleyen bir çerçeve olarak kullanılmıştır. Amaç, malzemeyi en geniş şekilde toplayarak araştırmacıların istifadesine sunmaktır.

Dergilerin belirlenmesinde mevcut literatürden faydalanılmış, ancak ismi bilinmeyen ya da unutulmuş dergiler için yayıncılarla temas kurulmuş, dönemin tanıklarıyla görüşülmüş ve hatırat, söyleşi ve röportajlardan yararlanılmıştır. Dergilerin kendileri de önemli bir kaynak olmuş; başka dergilere dair ilan ve haberler, yeni dergilerin keşfedilmesine olanak sağlamıştır.

Proje kapsamına alınacak dergiler şu kıstaslarla belirlenmiştir:

• Sadece Türkçe (latin ve eski harflerle) yayımlanan dergiler kapsama alınmıştır. 1990 sonrası Kürtçe dergiler istisnadır.
• Sadece Türkiye merkezli dergiler projeye dâhil edilmiştir. Yurt dışında yayımlanan dergiler kapsam dışı bırakılmıştır.
• Ulusal çapta yayımlanan dergiler önceliklendirilmiş, bazı istisnalarla yerel ancak etkili dergiler de kapsama alınmıştır.
• Yorum ve yazı ağırlıklı dergiler proje kapsamına alınmış; haber ağırlıklı yayınlar ise genellikle hariç tutulmuştur.
• Düşünce odaklı dergilere odaklanılmış; dini, siyasi, toplumsal, iktisadi ve kültürel alanlarda fikir üreten yayınlar kapsama alınmıştır.
• Akademik dergiler, salt edebiyat veya sanat odaklı dergiler, cemaat içi irşat dergileri, kamu kurumu dergileri, kurum bültenleri, okul dergileri, fanzinler, dergi/gazete ekleri ve karikatür/çocuk dergileri proje dışı bırakılmıştır.

Dergiler, şahıs arşivleri, kütüphaneler ve sahaflardan temin edilmiştir. İSAM Kütüphanesi, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Atatürk Kitaplığı, Bilim ve Sanat Vakfı Kütüphanesi ve Milli Kütüphane projeye önemli katkılar sağlamıştır. Özellikle Osmanlı Türkçesiyle basılan dergiler için Hakkı Tarık Us Koleksiyonu değerli bir kaynak olmuştur.